Of hoe stervelingen steden onsterfelijk maken (al dan niet met goddelijke hulp)
‘De stad van de tsaar’, ‘Wildevrouw’ en ‘Troje’ zijn drie magnifieke verhalen die ons terug in de tijd voeren. Van 1703, toen de eerste steen van Sint-Petersburg gelegd werd, naar het zestiende-eeuwse Antwerpen en verder terug tot 1200 voor Christus, ten tijde van de Trojaanse Oorlog.
Schrijvers van het kaliber Sahler, Olyslaegers en Fry kennen de historie van hun onderwerpen door en door, en creëren daarin een herkenbaar, menselijk verhaal. Zo wekken ze de geschiedenis tot leven. Zo brengen ze de lezer inzicht en kennis. Niet enkel over die geschiedenis, maar ook over de mens, zelfkennis dus.
‘De stad van de tsaar’, ‘Wildevrouw’ en ‘Troje’ zijn pareltjes. Veel meer dan vermakelijke verhalen binnen één of ander geschiedkundig kader. Reis even mee!
***
‘De stad van de tsaar’ is een verhaal over ambitie en verlangen. Peter De Grote is de centrale figuur, die dankzij een glasheldere visie en een meesterlijk strategisch inzicht alle processen in gang zet om een schitterende stad uit de grond te stampen. Meer zelfs, uit het moeras!
Natuurlijk krijgt hij tegenwind. Hij lijdt nederlagen – de Noordse Oorlogen tegen o.a. het sterke Zweden worden nog volop betwist – en grootheidswaanzin wordt hem verweten. Hij weet echter getalenteerde mensen te betrekken bij zijn project. Mensen die in de zaak geloven en kansen zien om zichzelf te ontwikkelen en nuttig te maken, dankzij en ten dienste van iets groots. De Westenwind brengt bouwvakkers, dokters en kunstenaars overzee. Sint-Petersburg wordt gebouwd!
*
In ‘Wildevrouw’ stroomt 150 jaar vroeger de Antwerpse moral de andere kant uit. Het hoofpersonage Beer maakt het als betrokken toeschouwer van dichtbij mee in zijn herberg. De handel bracht welvaart en de stad was een smeltkroes van koopmannen en handelslieden uit alle windstreken. De schepen brachten niet alleen kostbare handelswaar, maar ook revolutionaire ideeën mee. Wereldbeelden botsten, de boekdrukkunst openbaarde ‘immorele’ gedachten aan een groter publiek en dat escaleerde in de beeldenstorm.
Anders dan in Sint-Petersburg, werden de talenten en innovatieve ideeën in Antwerpen verketterd. ‘Verkeerde’ gedachten leidden naar de brandstapel. Burgers werden bang, en hielden hun gedachten dan maar voor zich. In hun eigen geest, waar ze uiteindelijk zouden etteren en iedereen gek maken. Iedereen schakelde naar overlevingsmodus, niet als een verenigd volk in een beloftevolle wereld, maar als bange individuen in een vijandige stad.
De persoonlijke tragedie van Beer is illustratief voor de tragedie van de stad. Hij kan zijn lot niet dragen, weet geen blijf met zijn emoties en gedachten en verliest zich in drank en zelfbeklag. Iedereen wil iets van hem. Hij kan geen neen zeggen. Hij rijdt zich vast. De wildevrouw biedt hem onverwacht een vorm van veiligheid, een parking voor zijn zware gemoed. Maar het komt nooit helemaal goed.
En dan is er die verdomde natuur nog. Een barkoude winter legt de graantoevoer in Antwerpen stil. Overstromingen hypothekeren de bouw in Sint-Petersburg. Daar hebben de goden vast iets mee te maken! Die mengen zich in Troje alleszins gretig in het reilen en zeilen van de stervelingen.
*
Het historische kader van ‘Troje’ is natuurlijk veel vager dan dat van ‘De stad en de tsaar’ en ‘Wildevrouw’. De erfenis van Homerus, in de vorm van de Ilias is monumentaal, en door Fry zeer smakelijk gebracht. Er is wel wat fantasie nodig om de sappige intriges van de Olympische Goden te smaken, als je recht uit de barbaarse beeldenstorm van ‘Wildevrouw’ komt. Al is de kloof van drie millennia niet zó diep. Terwijl de pest in het Griekse kamp veroorzaakt wordt door Apollo’s pijlen, vragen gelovige Antwerpenaren zich af waarom God zo’n koude Noordenwind met hongersnood op hen afvuurt.
***
De mensheid probeert almaar te begrijpen en verklaringen te zoeken. De wetenschap, die een versnelling hoger schakelde ten tijde van ‘Wildevrouw’, draait nog steeds op volle toeren door. En toch is er nog zoveel dat we niet weten, zoveel dat we niet kunnen verklaren.
Beer kwijnde weg omdat hij zijn onverklaarbare lot niet kon aanvaarden. Zijn stad ging ten onder omdat haar bewoners elkaars verschillende wereldbeelden niet konden respecteren.
Sint-Petersburg werd wèl gebouwd, door de kennis en kunde van mensen uit alle windstreken samen te brengen achter een krachtig, gemeenschappelijk doel. Of zat Zefyros daar voor iets tussen?